پژوهشگران بر اساس نوع تحقیق خود، یکی از انواع روش‌های پژوهش را انتخاب می‌کنند که یکی از این روش‌ها، روش پژوهش دلفی است. قبل از بررسی این نوع پژوهش، باید ابتدا با مفهوم عبارت پژوهش و تحقیق آشنا شویم. این عبارت که به معنای جست‌وجو است، در دو جایگاه مختلف قرار می‌گیرد. جایگاه اول زمانی به کار می‌آید که نیاز به ایجاد یک گزاره علمی باشد که این به معنای تعریف روش‌های گوناگون علمی است. روش پژوهش تطبیقی، روش پژوهش نشانه‌شناسی، روش پژوهش پیمایشی، روش پژوهش گراندد تئوری و… نمونه‌هایی از جایگاه اول عبارت تحقیق را نشان می‌‎دهد.

جایگاه دوم پژوهش در زمان ایجاد پایان‌نامه و مقالات علمی به میان می‌آید که نیاز به تولید از صفر تا صد دارد. ازآنجایی‌که در ایجاد این موارد، بیشتر دانشجویان به مشکل می‌خورند، بنابراین برای ساخت و تکمیل پروژه‌های پایان‌نامه و مقاله، نیازمند راهنمایی هستند. مقاله روش پژوهش دلفی، اولین جایگاه عبارت تحقیق را نشان می‌دهد، اما برای نوشتن حرفه‌ای‌ترین مقالات و بی‌نقص‌ترین پایان‌نامه‌ها، جایگاه دوم این عبارت مطرح می‌شود. اگر برای ایجاد و ساخت پروژه‌های پایان‌نامه بی‌نقص و پژوهش‌های علمی حرفه‌ای در حوزه‌های مختلف، نیاز به یک متخصص دارید، با مجموعه پیدا هم مسیر شوید.

پژوهش دلفی یکی از انواع روش‌های مختلف پژوهش است که دانش افراد به‌صورت گروهی جمع‌آوری شده و به تصمیم‌گیری درباره پروژه کمک می‌کند. این تصمیم‌گیری در طی چند دوره صورت می‌گیرد که در هر دوره نظر تمامی افراد و صاحب‌نظران دریافت شده و تا زمانی ادامه دارد که به بیشترین اجماع نظر دست پیدا کرد. در این مقاله با مفهوم روش پژوهش دلفی و فرایند اجرای آن آشنا خواهیم شد.

روش پژوهش دلفی چیست؟

در بیشتر پژوهش‌ها افراد به دنبال پاسخی برای سؤال (چه است؟) هستند؛ درحالی‌که در تحقیق دلفی، پژوهشگر پاسخ سؤال (چه می‌تواند باشد؟) یا (چه باید باشد؟) را میابد. این نوع روش تحقیق را یک روش پیمایش نظر می‌دانند که براین‌اساس اسامی گوناگونی به آن نسبت داده‌اند. پژوهش دلفی، پیمایش دلفی، مطالعه اجماع، مطالعات دلفی، رأی‌گیری دلفی، مطالعه دلفی، روش دلفی و… از جمله نام‌هایی است که به آن داده‌اند. طبق این اسامی، تعاریفی نیز برای روش دلفی در نظر گرفتند که در جدول زیر به  شرح انواع آن می‌پردازیم.

کاربردها و اهمیت روش دلفی در پژوهش‌ها بسیار زیاد است و بر اساس این موضوع دسته‌بندی‌هایی برای آن در نظر گرفتند که انواع این دسته‌بندی‌ها در جدول زیر معرفی شده است.

کاربرد دلفی در هر کدام از انواع آن متفاوت است. روش دلفی سنتی یا همان عددی بیشتر در زمینه‌های فناوری و علم و پیش‌بینی پیشرفت‌های آینده استفاده می‌شود. از روش دلفی سیاسی، همان‌طور که از نامش پیداست، برای ترمیم وضعیت آتی دولت‌ها و حزب‌ها و همچنین تعیین دیدگاه‌های سیاسی استفاده می‌شود. دلفی تصمیم‌گیری توسط رسانه‌های جمعی و برای حل و تصمیم‌گیری در مورد مسائل روز و تأثیرگذاری کاربرد دارد. دلفی تاریخی نیز برای بررسی گذشته و تاریخ سیاسی و فلسفه آموزش‌وپرورش به کار می‌رود.

روش پژوهش دلفی علاوه بر هدف اصلی‌اش یعنی پیش‌بینی آینده، برای پروژه‌های زیادی به کار می‌رود. در زمینه‌هایی مانند هدف‌گذاری، کمک به برنامه‌ریزی، تسهیل حل مسئله، تعیین اولویت، نیازسنجی، تصمیم‌گیری و افزایش اثربخشی در آن، تخصیص منابع، تعیین سیاست، جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت گروهی و توافق گروهی نیز کاربرد دارد.

نوع دیگری از روش دلفی به نام دلفی کلاسیک وجود دارد که بیشترین کاربرد را در زمینه‌های مختلف دارد. راو و رایت این روش را بر اساس چهار ویژگی بازخوردهای کنترل شده شرکت‌کنندگان نسبت به هم جمع‌آوری آماری، تکرار دوره‌های مطالعاتی و ناشناس بودن شرکت‌کنندگان از سایر روش‌ها متمایز می‌کند. از دیدگاه برخی کارشناسان، روش دلفی کلاسیک ویژگی‌ها و اجزایی دارد که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است.

در ادامه جدولی از تنوع پژوهش‌های انجام شده با روش دلفی را مشاهده می‌کنید که نشان‌دهنده دامنه الگوهای مورداستفاده در این روش است. این الگوها با رویکردهای شناسایی، پیش‌بینی و تعیین اعتبار استفاده می‌شوند. به‌طورکلی یک دلفی به سه دور نیاز دارد؛ درحالی‌که طبق مطالعات صورت‌گرفته که در جدول قابل‌مشاهده است، تعداد این دورها می‌تواند متفاوت باشد. همچنین تعداد نمونه در این روش از 4 تا 171 متخصص متغیر است. در نتیجه طبق هر شرایط، باید الگوی نهایی در دلفی موردنیاز همان شرایط را به کار برد.

مراحل اصلی اجرای پژوهش دلفی

مصاحبه قوم‌نگارانه، نوعی مصاحبه است که در روش دلفی کاربرد دارد. در جدول زیر به شرح فرایند اجرای روش پژوهش دلفی می‌پردازیم.

طراحی پژوهش

زمانی باید اقدام به طراحی پژوهش کرد که به وجود یک مشکل و پیچیدگی و میزان بزرگی آن آگاهی داشت و نیاز به شناخت عمیق‌تر مسئله یا چالش‌های ناشی از عدم توافق در زمینه‌ای خاص بود. مرحله طراحی پژوهش از یک رویکرد کلان‌نگر و کلی به رویکرد محدود هدایت می‌شود. در این راه، پژوهشگر به کمک تجربه، ادبیات گذشته و مطالعات نمونه، مسئله مورد بررسی را تدوین و نسبت به پاسخگویی به پرسش اصلی پژوهش اقدام می‌کند. برای انجام یک تحقیق در روش پژوهش دلفی، علاوه بر یافتن و معرفی مسئله اصلی، باید به پشتیبانی از مبانی نظری در اجرای آن نیز توجه کافی داشت. در پژوهش به روش دلفی از هر دو شیوه کمی و کیفی می‌توان استفاده کرد و در تمام طول طراحی پژوهش باید به قضاوت جمعی از متخصصان و توافق همه آن‌ها در نتایج توجه و دنبال کرد. یکی از مزایای پژوهش دلفی، استفاده از آن به‌عنوان طراحی بخشی از پروژه پژوهشی است و باقی پروژه را می‌‌توان با یک پژوهش پیمایشی طراحی کرد.

نمونه‌گیری در روش پژوهش دلفی

ازآنجایی‌که این روش پژوهش به‌صورت گروهی و جمعی و بر اساس نظرات کارشناسان صورت می‌گیرد، انتخاب مشارکت‌کننده یا پاسخ‌دهنده یک مؤلفه مهم به شمار می‌آید. ملاحظات نمونه‌گیری در روش دلفی، بر اساس کمی یا کیفی بودن پژوهش تعیین می‌شود. در روش دلفی چهار الزام کلیدی برای تعیین و انتخاب نمونه یا مشارکت‌کننده وجود دارد که به شرح جدول زیر است.

برای نمونه‌گیری در روش دلفی، نمونه باید متخصص باشد؛ یعنی باید به‌صورت غیرتصادفی انتخاب شود و یا در برخی موارد به‌صورت گلوله‌برفی خواهد بود. اگر در شناسایی متخصصین مشکلی بود، از روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی استفاده می‌شود. در صورتی از نمونه‌گیری تصادفی استفاده می‌شود که متخصصین شناخته شده و زیاد باشند. پژوهشگران معمولاً برای انتخاب تصادفی نمونه، از روش آماری استفاده می‌کنند. نمونه باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا تعمیم نتایج به یک جمعیت بزرگ‌تر صورت گیرد. متناسب با پویایی گروه برای رسیدن به اجماع، تعداد افراد در گروه دلفی مشخص می‌شود نه بر اساس قدرت آماری. همچنین برای تعیین تعداد نمونه قانونی وجود ندارد و بسته به کمی یا کیفی بودن و شرایط تعداد آن متغیر است. در حالت کلی معمولاً تعداد نمونه‌ها یا شرکت‌کنندگان بیشتر از 15 تا 20 و کمتر از 50 بوده است. در برخی موارد نیز تعداد 10 تا بیشتر از 2000 نفر هم دیده شده و در برخی گروه‌ها نیز 10 تا 15 نفر هم کافی است.

نوعی نمونه‌گیری در روش پژوهش دلفی وجود دارد که استفاده از آن موجب افزایش حجم نمونه، پیچیدگی رسیدن به اجماع، مشکل در اجرای تحلیل و بازبینی و مشکلات جمع‌آوری داده می‌شود. به این روش، نمونه‌گیری همگن می‌گویند که با وجود ویژگی‌های ذکر شده، از آن برای دستیابی به بخش عظیمی از نظرات، پاسخ‌های باکیفیت و راه‌حل‌های قابل‌پذیرش استفاده می‌شود. با اینکه با افزایش حجم نمونه، تعداد قضاوت‌ها نیز زیاد شده و از ترکیب آن‌ها اعتماد افزایش میابد؛ اما بااین‌حال برخی پژوهشگران عقیده دارند که تعداد نمونه 30 نفر برای ارائه اطلاعات کافی است و تعداد بیشتر از این باعث می‌شود که پاسخ‌ها تکراری شوند و اطلاعات جدیدی به دست نیاید.

جمع‌آوری داده‌ها در روش تحقیق دلفی

در روش دلفی برای جمع‌آوری داده باید به دو نکته توجه شود. یکی ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها و دیگری تعداد راندها یا دورهای جمع‌آوری داده‌ها. قبل از اجرای هر دور، برای آن باید طراح دقیق و برنامه‌ریزی صورت گیرد. تفاوت این روش با سایر روش‌ها در طراحی دورهای بعد بر اساس تحلیل یافته‌های دور قبل است. در ادامه به شرح دو نکته حائز اهمیت در جمع‌آوری داده می‌پردازیم.

ابزار جمع‌آوری داده: طراحی یک پرسش‌نامه مناسب ابزاری مهم در جمع‌آوری داده‌ها است که در مرحله طراحی پژوهش انجام می‌شود. در طراحی آن برای رسیدن به موضوع و سؤال اصلی، سؤالات بسته یا باز قرار داده می‌شود. زمانی از سؤالات بسته و ساختاریافته می‌توان استفاده کرد که هدف، راهنمایی شرکت‌کننده نسبت به موضوعی خاص باشد. قبل از اینکه دورهای پروژه آغاز شوند، بهتر است برای اطمینان از نبودن ابهام و واضح بودن کلمات در سؤالات برای شرکت‌کنندگان، یک پیش‌آزمون برگزار شود.

تعداد دورهای جمع‌آوری داده: در روش پژوهش دلفی، جمع‌آوری داده تا زمانی که به اجماع پاسخ‌دهندگان برسد، ادامه پیدا می‌کند. مفهوم اجماع به معنی رسیدن به نقطه‌نظرات مشترک در مورد یک موضوع و شناسایی تفاوت‌ها است. هدف اصلی اجماع رسیدن به پاسخ درست نیست؛ بلکه به معنای توافق تمام شرکت‌کنندگان در مورد یک مسئله یا موضوع خاص است. نکته اصلی اینجاست که به دلیل متفاوت‌بودن زمینه علمی و اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و… افراد، رسیدن به توافق صددرصد اتفاق نمی‌افتد. تفسیر نمونه‌ها، شگردی است که در اکثر مقالات، نشان‌دهنده نوع و جنس معیار به‌کاررفته در تعریف اجماع است و درواقع زمانی می‌توان برای اجماع تصمیم‌گیری کرد که درصد قابل‌توجهی از آرا درون سطح خاصی قرار داشته باشد. به همین دلیل استفاده از این روش برای مرور علمی گزارش‌ها یا مقالات مناسب نیست.

برخی نیز استفاده از درصد را ناکافی می‌دانند و توصیه آن‌ها، استفاده از روش‌ها و شکل‌های معتبرتری برای تعیین ثبات پاسخ‌ها در طول دورها یا راندها است. برای اجماع سطح استانداردی وجود ندارد و برخی مطالعات در نشان‌دادن اجماع ضعیف عمل می‌کنند. نتایج مطالعات نشان می‎دهد که محدوده متفاوتی از سطح اجماع 51 تا 100 درصد گزارش می‎شود.

در روش پژوهش دلفی برای جمع‌آوری داده‌ها، بهتر است که پاسخ‌دهندگان به سؤالات یکدیگر را نشناخته و اگر می‌شناسند، پاسخ‌هایشان مخفی و دور از دید بقیه باشد. این نوع مخفی بودن و گمنامی پاسخ‌دهندگان سبب می‌شود که هرکس بدون درنظرگرفتن ملاحظات خاصی نظر خود را بیان کند. گاهی واژه شبه گمنامی را در پژوهش دلفی به کار می‌برند. این واژه زمانی به میان می‌آید که برخی پاسخ‌دهندگان برای پژوهشگر آشنا و شناخته شده باشند و در این شرایط پژوهشگر، پاسخ‌دهنده‌های اصلی را در بین افراد می‌شناسد. دلیل اصلی که باعث می‌شود در پایان کار و آخرین فرم پژوهش، نام پاسخ‌دهنده به‌عنوان همکار نوشته شود، حفظ حقوق پاسخ‌دهنده است.

در روش دلفی فرایندی برای جمع‌آوری داده‌ها وجود دارد که مجموعه‌ای از راندها یا دورها است. دلفی کلاسیک معمولاً چهار راند دارد. فرایند جمع‌آوری داده‌ها به روش دلفی به شرح جدول زیر است.

دلفی کلاسیک در راند اول، پرسش‌نامه‌ای به دو صورت باز پاسخ یا ساختاریافته ارسال می‌شود که در ابتدا به صورت باز پاسخ است. این حالت به افزایش پاسخ‌ها و ایده‌ها کمک می‌کند. البته می‌توان از سؤالات بسته و تحلیل نتایج از طریق روش‌های آماری هم استفاده کرد؛ اما به‌کارگیری روش قبل به ایجاد خلاقیت و ذهن باز از طریق روش کیفی کمک کرده و سبب شناسایی بیشتر موضوعات مرتبط با عنوان تحت مطالعه می‌شود. در این راند از متخصصان درخواست می‌شود تا نظرات و ایده‌های خود را آزادانه مطرح کرده و فهرست موضوعاتی که بیان کردند را بدون نام و به طور مختصر تحویل دهند؛ بنابراین به شرح کامل ایده‌ها نیازی نیست و قضاوتی هم در مورد هر نظر صورت نمی‌گیرد. در این مرحله، پس از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌ها، پاسخ شرکت‌کنندگان سازماندهی شده، پاسخ‌های مرتبط و نزدیک به هم ترکیب، گروه‌بندی آغاز شده و موضوعات حاشیه‌ای و تکراری حذف می‌شوند تا بقیه مراحل طبق مرحله اول انجام شوند. تحلیل این پاسخ‌ها بر اساس پارادایم تحقیق یعنی کدهای کیفی یا خلاصه‌های آماری انجام می‌شود. در نتیجه این اعمال، محقق پس از شناسایی عناوین و تم‌ها، آن‌ها را به پرسش‌نامه‌های دارای ساختار یا بسته‌ای برای اجرای راند دوم تبدیل می‌کند. اگرچه استفاده از سؤالات باز پاسخ روش قوی در جمع‌آوری اطلاعات است؛ اما بهتر است در شرایطی که اطلاعات پایه‌ای در مورد موضوع وجود دارد، از پرسش‌نامه نیمه‌ساختاریافته یا دارای ساختار استفاده کرد.

در راند دوم، دومین پرسش‌نامه در قالب ساختاریافته یا بسته به افراد مشابه در راند اول ارائه شده و از آن‌ها خواسته می‌شود تا با استفاده از مقیاس لیکرت، هر عنوان را رتبه‌بندی یا کمیت‌پذیر کنند. در ادامه مواردی که دارای توافق و عدم توافق متخصصین هستند شناسایی شده و شرایطی برای ایده‌های جدید، تصحیح، حذف، تفسیر، توضیح و ضعف هر کدام به وجود می‌‎آید. پس از اولویت‌بندی عناوین ممکن است از شرکت‌کنندگان دلایل رتبه‌بندی‌شان پرسیده شود. در این راند، شرکت‌کنندگان به این خاطر که به پاسخ‌هایشان بازخورد می‌گیرند و به سطح کیفیت پاسخ‌های سایرین را بررسی می‌کنند، نسبت به شرکت در این بحث مشتاق‌تر می‌شوند. در پایان، پرسش‌نامه دوم نیز جمع‌آوری شده و از آن‌ها خلاصه آماری طبق چارک و میانه و یا تم‌ها و آنالیز و رتبه‌بندی تهیه می‌شود. نتیجه راند دوم، شروع شکل‌گیری همگرایی نظرات تمام شرکت‌کنندگان است.

راند سوم جمع‌آوری داده در روش پژوهش دلفی مربوط به‌مرور مجدد پاسخ‌ها است. در این مرحله از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شود تا پاسخ‌ها را مجدد مرور کرده و اگر نیاز به تجدیدنظر یا بحث در مورد یک قضاوت بود بیان کنند و دلایل عدم اجماع در مورد یک موضوع را ذکر کنند. پس از بررسی این موارد، مجدد نظرات رتبه‌بندی شده و طبق آن پیش‌بینی‌های جدید و خلاصه آماری از پاسخ‌ها ارائه می‌شود. از این راند به بعد معمولاً تمام اعضا پاسخ‌های خود و سایرین را مجدد بررسی می‌کنند و این فرایند تا زمانی ادامه دارد که دستیابی به ایده‌های جدید، شناسایی ضعف‌ها و قوت‌های بیشتر ممکن نباشد. شکل‌گیری راندهای بعدی در صورتی ممکن پذیر است که شرکت‌کنندگان خسته شده و یا زمان و هزینه کافی وجود نداشته باشد. اگر لازم باشد، در هر راند از فرایند دلفی، بازرسی صورت‌گرفته و نامه‌هایی برای یادآوری ارسال می‌شود.

راند سوم معمولاً آخرین راند است؛ اما در برخی موارد ممکن است در راند سوم به جمع‌بندی نرسید و راند چهارم به‌عنوان آخرین راند برگزار شود. در راند چهارم، لیستی از آیتم‌های باقیمانده، نظارت، رتبه‌بندی‌ها و موارد اجماع بین شرکت‌کنندگان یا همان پانلیست‌ها ارائه می‌شود تا برای آخرین بار تجدید نظرات خود را نسبت به پاسخ‌ها اعلام کنند.

در روش پژوهش دلفی، متخصصین می‌توانند از راند دوم به بعد باتوجه‌به دریافت دیدگاه سایر متخصصان نسبت به پاسخ‌های خود تجدیدنظر کنند. تعداد راندها در این روش در برخی مقالات بین 2 تا 10 مورد بیان شده است؛ اما در روش دلفی کلاسیک، چهار راند وجود دارد که پژوهشگران برای رسیدن به اهداف پژوهش، تعداد آن را به دو تا سه راند کوتاه می‌کنند. معمولاً تعداد راندها در پژوهش دلفی تا حد زیادی عملی و تجربی و وابسته به زمان و نوع سؤالات راند اول است. البته باید در نظر داشت که احتمال خستگی و کاهش دستیابی به نتایج مفید بعد از سه راند وجود دارد. استفاده از روش نوشتاری و ارسال به‌صورت پست معمولی یا الکترونیکی در طی تکرار راندها صورت می‌گیرد.

تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها در روش دلفی

برای پیشگیری از بروز خطا یا بهتر بودن روند کار، بعد از اتمام هر دور، نوبت به تجزیه و تحلیل همان دور می‌رسد. در روش دلفی کلاسیک، مراحلی برای تحلیل اطلاعات جمع‌آوری شده وجود دارد که به شرح جدول زیر است.

برای تحلیل داده‌های راند اول که مربوط به داده‌های کیفی است، از روش تحلیل محتوا و کدگذاری داده‌های کیفی برای شناسایی تم‌ها و فهرست اصلی حاصل از نتایج پرسش‌نامه باز و بدون ساختار استفاده می‌شود. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، نتایج به‌دست‌آمده از پرسش‌نامه باز در راند اول، زمینه‌ساز ایجاد پرسش‌نامه‌های بسته و ساختاریافته در راندهای بعدی است.

مرحله بعدی، تحلیل داده‌های کمی جمع‌آوری شده است که معمولاً از روش‌های آماری مانند میانه، میانگین و نما استفاده می‌شود. همچنین شاخص‌های پراکندگی مانند انحراف معیار و محدوده میان چارکی نیز در تحلیل داده‌ها کاربرد دارد. البته در زمان استفاده از میانه برای انواع پرسش‌نامه طراحی شده، از مقیاس لیکرت به کار می‌رود. ازآنجایی‌که روش پژوهش دلفی تمایل به نشان‌دادن همگرایی یا تقارب دارد، به همین جهت استفاده از روش نما برای تهیه گزارش داده‌های دلفی مناسب‌تر است. در برخی موارد که نیاز به جمع‎‌آوری داده و تحلیل نتایج اطراف یک نقطه یا دونقطه است، میانگین و میانه می‌توانند روش‌های گمراه‌کننده‌ای باشند. در راند دوم برای رتبه‌بندی و درجه‌بندی  از روش‌های کمی با میانه و چارک آغاز شده و در راند سوم و بعد از آن، شاخص‌های پراکندگی و مرکزی به کار می‌روند.

در مواقعی که نمونه‌گیری از جمعی صورت گرفته باشد، میانگین پاسخ‌های نمونه باید نسبت به جمعیت در نظر گرفته شود. یکی از نکاتی که روش دلفی دارد، تحمل نامرغوبی است. در شرایطی که سؤال‌ها باید توسط متخصصین قضاوت شود، میانگین پاسخ افراد نامرغوب‌تر از میانگین تصمیمات گروهی است.

آزمایش مجدد و پیش آزمایش پاسخ‌ها باعث می‌شود که اعتماد نسبت به پاسخ پژوهشگران افزایش یابد. همچنین به دلیل انتظاری که پژوهشگران از پاسخ‌دهندگان دارند، پاسخ‌ها مرور شده و در این صورت اعتماد آزمایش و پیش آزمایش مطرح نیست. برای کسب اطمینان از ساخت، پژوهش و پیش آزمایش به کار می‌آیند.

نداشتن پایایی در روش دلفی کلاسیک یکی از مواردی است که مورد انتقال پژوهشگران واقع شده است. این یعنی اگر سؤالات یا اطلاعاتی مشابه به پاسخ‌دهندگان داده شود، ممکن است نتایج یکسانی به دست نیاید. به این خاطر که دلفی، روشی برای توسعه و حمایت مطالعات است، برای کامل‌تر شدن دلفی می‌توان سایر روش‌ها و ابزارها را با آن به کار برد. در این روش دلفی برای بهره‌گیری بهتر، استفاده از سؤالات محدودتر با یک بازه زمانی مشخص مناسب است تا متخصصین از شرکت در مطالعه امتناع نکنند و همچنین متخصصین زمان کافی برای تفکر عمیق نسبت به سؤالات داشته باشند.

برای اینکه ریزش پانل کاهش پیدا کند، مواردی از جمله انتخاب متخصصین علاقه‌مند، توجیه تئوریکی آن‌ها، ارسال نامه‌های یادآوری و استفاده از محرک‌های مالی و معنوی انجام می‌شود. به این دلیل که پذیرش اکثریت آرا جایگزین نمایش یافته‌های قابل‌اعتماد و بدون فشار برای اجماع است، پیش از آغاز پروژه و رسیدن به اجماع بر اساس نظر پانلیست‌ها، تعیین معیار رسیدن به اجماع بسیار مهم است. همچنین مصاحبه با چند پژوهشگر و متخصص صاحب‌نظر جدید برای تعیین اعتبار داده‌ها و یافته‌ها و نیز به‌کارگیری یک راند ثانویه یا پیگیر برای افزایش این اعتبار مفید است.

روش دلفی فازی چیست؟

تاکنون به بحث دررابطه‌با انواع روش‌های دلفی از جمله سنتی، سیاسی، تاریخی، کلاسیک و… پرداختیم. روش سنتی و کلاسیک چالش‌هایی از جمله پایین‌بودن همگرایی نظرات متخصصین، هزینه بالای اجرا و ممکن بودن حذف نظر برخی افراد را به همراه دارد. برای رفع این چالش‌ها و بهبود روش سنتی دلفی، مفهوم یکپارچه‌سازی دلفی سنتی با به‌کارگیری تئوری فازی به میان آمد. از این طریق، نقاط مرزی مثلثی فازی با مقادیر کمینه و بیشینه نظرات متخصصان در نظر گرفته شد و میانگین هندسی به‌عنوان درجه عضویت اعداد مثلثی تئوری فازی برای حذف اثر نقاط مرزی استفاده شد.

در روش دلفی فازی نیز پرسش‌نامه‌هایی گردآوری می‌شود که جمع‌آوری نظرات متخصصان با استفاده از همان پرسش‌نامه‌ها فرایندی دارد. در این فرایند، طیف لیکرت پنج نقطه‌ای در پرسش‌نامه طراحی شده به کار می‌رود. سپس پرسش‌نامه به دو بخش تقسیم می‌شود که بخش اول به تعیین عملکرد گزینه ایدئال در هر معیار می‌پردازد و بخش دوم مربوط به تعیین عملکرد هر گزینه در هر معیار برای هر سناریو است. پس از آن، با محاسبه انواع نسبت پاسخ متخصصان، عدد فازی مثلثی tAj خلق می‌شود. برای اشاره به اجماع گروه متخصصین در مورد عملکرد یک سیستم در هر معیار، میانگین هندسی در عدد فازی مثلثی مربوط به همان سیستم صورت می‌گیرد.

پس از آنکه پرسش‌نامه طراحی و اعتبارسنجی آن انجام می‌شود، موردمطالعه و نمونه تصادفی آن نیز انتخاب می‌شود. سپس برخی پاسخ‌دهندگان پرسش‌نامه را تکمیل می‌کنند و پاسخ آن‌ها و سؤال‌های پژوهش بررسی و تحلیل می‌شود. بعد از طراحی و اعتبارسنجی پرسش‌نامه، گروهی از خبرگان انتخاب شده و تحقیق انجام می‌شود. مجدد پاسخ‌ها تحلیل و بررسی شده و تحقیق دیگری بر اساس پاسخ‌ها به تحقیق اولیه طراحی می‌شود. این فرایند در روش پژوهش دلفی فازی تا زمانی که پاسخ‌دهندگان به اجماع برسند، تکرار می‌شود.