هشدار: خطر منبع یابی سطحی را جدی بگیرید!

اگر اصول یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش را یاد نداشته باشید، ممکن است:

• موضوعی را انتخاب کنید و با تصور اینکه این موضوع جدید است وقت زیادی روی آن بگذارید؛ اما مدتی بعد متوجه شوید که قبلاً روی این موضوع کار شده است!
• به علت عدم شناسایی پژوهش‌های مشابه، نتوانید وجه تمایز پژوهش خودتان را با آنها مشخص کنید و در نتیجه پژوهش شما بلااستفاده بماند؛ هرچند که در آن به نکات جدیدی پرداخته شده است.
• ضعف در یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش، سبب ضعف در جامعیت و عدم تسلط کافی به ابعاد و ارتباطات موضوع می‌شود.
• ضعف در یافتن پیشینه پایان نامه، سبب می‌شود که نتوانید از اندیشه دیگران بهره ببرید و به افکار خود محدود شوید در حالی که با منبع یابی وسیع، کار شما زمینه پیدا می‌کند که امتداد و تکمیل کار گذشتگان باشد.

چرا اکثر افراد در یافتن منابع پایان نامه ضعیف عمل می‌کنند؟

عمده اشتباهاتی که افراد برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش مرتکب می‌شوند ریشه در سه عامل زیر دارد:

1. توهم آغازگری: شخص تصور می‌کند که ایده‌اش بسیار فوق العاده است و مطمئناً این ایده تاکنون به ذهن کسی نرسیده است!
2. شتابزدگی و هیجان ناشی از جذابیت ایده: عجله دارد و می‌خواهد سریع‌تر به هدف خویش جامه عمل بپوشاند در حالی که به عکس، منبع یابی نامناسب، سبب کُند شدن سرعت او می‌شود.
3. بی‌اطلاعی از مسیر رصد کردن برنامه‌های مشابه: سبب ابهام و پیچیدگی مسیر رصد کردن می‌شود و به همین خاطر، فرد از طی کردن این مسیر منصرف می‌شود.

منبع یابی و پیشینه شناسی دقیق چه فوایدی برای شما دارد؟

بسیاری از مشکلات شما در مسیر پژوهش، با منبع یابی و پیشینه شناسی حرفه‌ای برطرف می‌شود:

• با مراجعه به منابع دیگر، با هندسه‌هایی در طرح بحث آشنا می‌شوید که مشکل ساختار نوشتار شما را حل می‌کند.
• در مراجعه به آثار دیگران، گاهی ایده اصلی حل مسأله را کشف می‌کنید.
• با منبع یابی بسیاری از تحلیل‌های ذهنی خودتان را می‌توانید مستند و با آدرس بیان کنید که سبب می‌شود از اتهام سرقت علمی بریء شوید و همچنین اخلاق پژوهش را رعایت کرده باشید.
• ظاهر نوشتار شما علمی‌تر می‌شود .
• احتمال انتشار مقاله و اثر شما در مجلات یا نشرهای معتبر افزایش پیدا می‌کند.

فرمول جامع یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش چیست؟

ما در دوره‌های تندپژوهی موسسه پیدا، به شرکت کنندگان دوره یک فرمول چهار مرحله ای را آموزش می‌دهیم. این فرمول یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش را برای شما بسیار آسان می‌کند.

اگر می‌خواهید با فرمول ویژه موسسه پیدا برای تمام مراحل نوشتن یک پایان نامه، رساله یا مقاله آشنا شوید، می‌توانید نوشتار جامع صفر تا صد نوشتن پایان نامه را مطالعه کنید.

در این نوشتار 4 گام این فرمول منبع یابی را به شما معرفی می‌کنیم. تا پایان این نوشتار همراه ما باشید چرا که این فرمول می‌تواند بهترین نقشه برای یافتن منابع پایان نامه‌تان باشد.

گام اول: کلید واژه یابی

کلید واژه در موقعیت‌های مختلف، معانی گوناگونی دارد:

• در مهارت مطالعه و ترسیم نقشه‌های ذهنی، کلید واژه یابی، به معنای انتخاب کلمات کوتاهی است که محتوای پاراگراف را به سرعت به ذهن منتقل می‌کند.
• در سئو، کلید واژه یابی به معنای شناسایی کلماتی است که کسانی که به دنبال محتوای متن ما هستند و این متن پاسخ پرسش آن‌هاست، در موتورهای جستجو وارد می‌کنند.
• اما در امر یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش، کلید واژه یابی به معنای شناسایی واژگانی است که ما را به مطالب مرتبط با سؤالات اصلی و فرعی پژوهشمان می‌رساند.
• کلید واژه، کلیدی است که ما را به اطلاعات می‌رساند و به کمک موتورهای جستجو و غیر آن‌ها، با استفاده از کلید واژه می‌توانیم اطلاعات خود را پیدا کنیم.

چرا کلید واژه یابی اهمیت زیادی دارد؟

شاید از خودتان بپرسید که:

• پیدا کردن کلیدواژه چه نقشی در یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش دارد؟
• اصلاً مگر پیدا کردن چند کلید واژه برای مطلبی که به دنبال آن هستیم، کار مشکلی است که نیازمند آموزش دیدن آن باشیم؟

اما باید دانست که صرفاً دانستن چند کلید واژه از مطلب کفایت نمی‌کند و ما باید همه واژگان مرتبط به آن موضوع را شناسایی کنیم و این مسأله نیازمند آموزش است.

اهمیت کلید واژه یابی جامع از این جهت است که گاهی ما به موضوع از زاویه‌ای متفاوت از سایر پژوهش‌ها می‌نگریم و این سبب می‌شود که وقتی با واژگانی که از زاویه دید ما به موضوع نگاه می‌کند، جستجو می‌کنیم، به تحقیقاتی که به همان موضوع از زاویه دیگر پرداخته‌اند، دست پیدا نمی‌کنیم.

به عنوان نمونه موضوع یکی از پژوهش‌های ما در موسسه پیدا، در مورد «تأثیر طبیعیات بر الهیات» بود. تأثیر طبیعیات به الهیات، از زوایای دیگری نیز قابل نگریستن است و برخی از پژوهش‌ها که به فضای کاری ما مربوط بود، با تعبیر «تأثیر فیزیک بر متافیزیک» و برخی با تعبیر «تأثیر علوم تجربی بر فلسفه» بود. بنابراین، ما اگر صرفا به جستجو با کلید واژه، «تأثیر طبیعیات بر الهیات» به دنبال مطلب می‌گشتیم، بسیاری از مطالب مرتبط به این حوزه را از دست می‌دادیم و نمی‌توانستیم در امر یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش موفق عمل بکنیم.

5 ابزار کاربردی رسیدن به کلید واژه‌ها به صورت جامع

1. ابزار جامع شبکه مسائل

در نوشتار آشنایی با ابزار سرّی شبکه مسائل، توضیحات جامعی در ارتباط با این ابزار به شما ارائه کرده‌ایم. این ابزار در تمامی حوزه‌های مرتبط با پژوهش و حل مسئله از جمله در بحث یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش کاربردهای فراوانی دارد.

• ابزار تفکر تفسیری

ابزار تفکر تفسیری نیز یکی از شاخه‌های ابزار شبکه مسائل است که در نوشتار تفکر تفسیری روش کار این ابزار را به صورت جامع شرح داده‌ایم.

• سایت keywordtool.io

این ابزار اصالتا مربوط به واژگان کلیدی با هدف سئو کردن مطلب است، اما در امر یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش نیز مورد استفاده پژوهشگران قرار می‌گیرد.این ابزار به ما در قبال واژه‌ای که انتخاب می‌کنیم، واژگان مشابهی که در گوگل یا موتورهای جتسجوی دیگر یا شبکه‌های اجتماعی جستجو می‌شود را ارائه می‌دهد.

در نتیجه جستجوی عبارات مرتبط با موضوع پژوهش شما در این ابزار به شما کمک می‌کند تا به زوایای دیگری که معمولا افراد دیگر با آن زوایای به دنبال موضوع شما می‌گردند، آگاه شوید.

• نرم افزار اندروید واژگان جایگزین

این نرم افزار نیز در مقابل واژه‌ای که وارد می‌کنیم، واژگان جایگزینی ارائه می‌دهد که سبب تسریع فرآیند کار می‌شود.

• اصطلاح‌نامه‌ها

اصطلاح‌نامه‌ها (تزاروس) مجموعه‌هایی هستند که مجموعه اصطلاحات استاندارد و نظام یافته یک یا چند رشته علمی خاص را فهرست می‌کنند. علاوه بر این، انواع ارتباط‌هایی که بین این‌ها وجود دارند را نیز تبیین می‌کنند؛ در نتیجه با مراجعه به این کتب می‌توانیم اصطلاحات عام‌تر یا خاص‌تر یا مترادف یا مرتبط با یک اصطلاح را بیابیم.

از این منظر، اصطلاح نامه‌ها برای کلیدواژه یابی در امر یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش ابزاری فوق العاده محسوب می‌شوند و دقیقاً با اصطلاح متعارف دنیای علم، ما را به پیشینه‌های مد نظر می‌رسانند و از این منظر سرعت دسته بندی اطلاعات و همچنین بازیابی و جستجوی در میان اطلاعات را بسیار بالا می‌برند.

سه اصطلاح‌نامه‌ها مهم ایرانی

• اصطلاح‌نامه‌های علمی و فنی متعلق به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران معروف به ایرانداک که در نشانی اینترنتی esn.irandoc.ac.ir/fa قابل مشاهده و استفاده است. این اصطلاح نامه نسبتاً جامع است و شامل علوم فنی، مهندسی، علوم پایه، علوم اجتماعی و علوم انسانی می‌شود.
• اصطلاح نامه جامع ویکی علوم اسلامی متعلق به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است که در نشانی اینترنتی wiki.isca.ac.ir قابل مشاهده و استفاده است. این اصطلاح‌نامه برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش‌های مربوط به علوم اسلامی بسیار مفید است.
• پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی که متعلق به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است و در نشانی اینترنتی thesaurus.isca.ac.ir قابل مشاهده و استفاده است که مربوط به علوم اسلامی است و امکانات بسیار قابل توجهی از نظر رابطه‌ای و بصری دارد.

دو اصطلاح‌نامه مطرح بین المللی

1. thesaurus.com که اصطلاح‌نامه‌ای بصری است و در نشانی مطرح شده قابل مشاهده و استفاده است.
2. اصطلاح‌نامه اطلاع‌رسانی و کتابداری ASIS که تدوین جامعه علوم اطلاع‌رسانی آمریکا است و به فارسی ترجمه نیز شده است.

گام دوم: مسیرهای سه گانه دیده بانی

نخستین مرحله از فرمول چهار مرحله‌ای موسسه پیدا برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش پیدا کردن کلید واژه‌های مرتبط بود. اکنون در دومین مرحله، نوبت به طی کردن مسیرهای اصلی دیده‌بانی می‌رسد. این سه مسیر عبارتند از:

الف. محیط وب

ب. متخصصین

ج. کتابخانه‌های حقیقی

حال به مباحث اصلی هر یک از این حوزه‌ها می‌پردازیم:

الف. محیط وب

امروزه در دسترس‌ترین مسیر برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش که سرعت کار را بسیار بالا می‌برد، محیط وب است و در مواردی بزرگترین و جامع‌ترین منبع جستجو نیز هست، زیرا کتابخانه‌های بزرگی در جهان و پایگاه‌های داده عظیمی در این بستر قابلیت دسترسی دارند.

به همین خاطر یادگیری نکات جستجو در این بستر بسیار مهم است. به صورت کلی قدرت جستجو در این بستر به دو مسأله اساسی بر می‌گردد:

1. آشنایی با پایگاه‌های داده
2. آشنایی با موتورهای جستجو و ضوابط کار با آن‌ها

در این بخش، در قسمت اول، مهمترین پایگاه‌های داده را معرفی می‌کنیم و سپس در بخش دوم، مهمترین موتورهای جستجو و فوائد و ضوابط کار با آن‌ها را تا حدی شرح می‌دهیم و منابعی در این راستا معرفی می‌کنیم.

معرفی 13 پایگاه‌ها داده داخلی و خارجی

برخی از پایگاه‌های داده داخلی هستند و برخی در خارج از کشور هستند. ما از پایگاه‌های داده داخلی شروع می‌کنیم:

1- پایگاه داده‌های مؤسسه تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور

مهمترین پایگاه داده‌های این مؤسسه، پایگاه داده مجلات تخصصی به نام نور مگز و نیز کتابخانه نور به نام نور لایب است که در نشانی اینترنتی Noormags.ir و Noorlib.ir قابل مشاهده است. تقریباً تمام پژوهشگران و دانشجویان ایرانی حداقل یک بار برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش خودشان به این سایت‌ها مراجعه کرده‌اند!

مهم‌ترین قابلیت‌های این پایگاه داده عبارتند از:

1. قابلیت آگاهساز و پیشنهاد هوشمند و دستی نور مگز: نور مگز از طرفی قابلیتی دارد که در قسمت اطلاعات یک نویسنده یا یک مجله، گزینه ستاره‌ای را فعال کنیم که پس از آن، هر اثر جدیدی از طرف آن مؤلف و یا از طرف آن مجله منتشر شود، به ما خبر داده شود.
2. قابلیت مشاهده آرشیو آثار مجلات یا نویسندگان به همراه کلمات کلیدی رایج در مجموعه آثار مجله یا مؤلف
3. قابلیت مشاهده مجموعه مجلات یک رشته تحصیلی
4. قابلیت گزینش‌های قوی بین مقالات جستجو شده بر اساس رشته یا سطح علمی: مثل اینکه من در حال تحقیق در مورد «بازی» در روان شناسی هستم. در این حالت به راحتی می‌توانم نتایج جستجو را از میان رشته‌های گوناگون به روان شناسی محدود کنم یا صرفا به دنبال مقالات علمی پژوهشی محدود کنم یا صرفا به زبان فارسی یا عربی محدود کنم.
5. امکان تحویل دادن متن HTML مقاله که ما را از مسأله تایپ کردن هم بی‌نیاز می‌کند که البته نیازمند پرداخت هزینه است.

2- نرم افزار اندروید Ishia.org

این وبسایت یکی از ابزارهای رایگان یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش است. نرم افزار ishia book که در این وبسایت موجود است، کتابخانه اینرنتی مفصلی است که بر روی سیستم عامل اندروید یا iOS نصب می‌شود و 5000 کتاب رایگان دارد. مشابه پولی آن، البته با امکانات بیشتر، کتابخوان همراه نور است که حدود 20 هزار جلد کتاب دارد.

3- وب‌سایت مطالعات علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

مهمترین ویژگی این وبسایت علاوه بر جامیعت آن، رایگان بودن آن است و بسیاری از مقالات که در نورمگز یا محیط‌های دیگر شناسایی می‌کنیم، می‌توانیم از این وب‌سایت رایگان دانلود کنیم.

4- پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC.ac

تفاوتی ندارد که رشته شما مربوط به علوم اسلامی هست یا خیر، در هر صورت بهتر است برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش خودتان به این پایگاه داده نیز مراجعه کنید.

این پایگاه، مجموعه همایش‌ها و مجلات دانشگاه‌های معتبر در جهان اسلام را در تمامی رشته‌ها (اسلامی و غیر آن) نمایه کرده است و به آن‌ها رتبه داده است. طبیعتاً مجلات و همایش‌هایی که در این پایگاه نمایه شده‌اند، اعتبار بیشتری دارند و به راحتی می‌توان در بخش سامانه نشریات علمی، معتبرترین مجلات رشته خود را به همراه رتبه بندی و سایر ویژگی‌ها مشاهده کنیم و نسبت به درخواست انتشار مقاله خود به مجلات، تصمیم بگیریم.

5- پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی SID.ir

این پایگاه، بانکی از نشریات و بانکی از همایش‌های علمی و بانکی از طرح‌های علمی و بانکی از طرح‌های علمی تخصصی ایران دارد و در زمینه‌های ذکر شده، قابل استفاده است.

6- پایگاه داده ایرانداک

این پایگاه یکی از ارکان اصلی یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش در ایران است چرا که امکان جستجو در میان انبوهی از پایان نامه‌های داخلی را برای شما فراهم می‌کند.

7- فهرستی از کتابخانه‌های رایگان داخلی

علاوه بر کتابخانه قائمیه و کتابخانه تبیان و فیدیبو و کتابراه، فهرست زیر از سایت‌های دانلود کتاب است:

8- پایگاه داده libgen

این پایگاه یکی از معروف‌ترین پایگاه داده‌های عمومی غیر ایرانی برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش است که بیش از 2 میلیون و 300 هزار کتاب و بیش از 500 هزار کتاب تصویری و کمتر از 2 میلیون و 800 هزار مقاله دارد. البته هر از چند وقت، دامنه آن به علت عدم رعایت کپی رایت مسدود می‌شود و در دامنه جدیدی ظاهر می‌شود و معمولا سایت‌هایی به زبان فارسی، دامنه به روز شده آن را به اشتراک می‌گذارند.

9- پایگاه داده SCI-HUB

این پایگاه نیز یکی از معروف‌ترین پایگاه داده‌های بین المللی رایگان برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش است که بیش از 85 میلیون مقاله دارد و به خاطر عدم رعایت کپی رایت، هر از چند وقت مسدود می‌شود و در دامنه جدیدی ظاهر می‌شود. این پایگاه شعارش این است که قانون کپی رایت یک قانون ضد ترویج علم است و با هدف از بین بردن این قانون، شکل گرفته است!

10- پایگاه داده academic.microsoft.com

این پایگاه امکانات قابل توجهی دارد و حدود 250 میلیون مقاله دارد.

11- پایگاه داده گوگل اسکولار

اگر به دنبال یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش هستید، استفاده از این پایگاه داده برای شما از نان شب هم واجب‌تر است!

ظاهرا بزرگترین پایگاه داده است که تخمین زده شده که حدود 380 میلیون مقاله دارد.

12- فهرستی از پایگاه داده‌های جهان با ذکر مشخصات و حجم محتوای آن‌ها

در آدرس اینترنتی en.wikipedia.org/wiki/List_of_academic_databases_and_search_engines فهرست جامعی در این زمینه می‌توانید مشاهده کنید که هر از چند وقت، به روز رسانی نیز می‌شود و بیان کرده است که کدام پایگاه پولی و کدام رایگان و کدام ترکیبی است و اطلاعات مفید دیگری در مورد این پایگاه‌ها مطرح شده است.

13- پایگاه داده‌های دانشگاه‌های مطرح جهان

دانشگاه‌های مطرح، پایگاه داده‌های مخصوص به خود را دارند که در آن‌ها اشتراک بسیاری از پایگاه داده‌های پولی جهان برای دانشجویان آن دانشگاه خریداری شده است و می‌توانند به صورت رایگان از آن پایگاه‌ها استفاده کنند. در وبلاگ‌های ایرانی متعددی نام کاربری و گذرواژه این پایگاه‌ها، به رایگان گذاشته شده است که با اندکی جستجو قابل دستیابی است و استفاده از آن‌ها برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش در ایران نیز می‌تواند بسیار مفید باشد.

معرفی 8 موتور جستجو

حال که با پایگاه‌های داده معروف و منابع آشنایی با آن‌ها آشنا شدیم، مناسب است که با موتورهای جستجو و ویژگی‌های اساسی آن‌ها آشنا شویم. معمولا موتور جستجوی گوگل را می‌شناسیم ولی معمول کاربران حتی نسبت به همین موتور جستجو ، اطلاعات کافی ندارند و از بسیاری از کارکردهای آن بی‌خبرند!

این بخش برای استفاده بهینه شما از انواع موتورهای جستجو در امر یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش نوشته شده است.

ما در اینجا در مورد شش موتور جستجو و دو منبع دیگر که از مهمترین موتورها و منابع جستجو هستند، نکاتی را مطرح خواهیم کرد:

1- موتور جستجوی گوگل

کاربرد اصلی این موتور جستجو، پیدا کردن محتوای پر طرفدار برای دیگران است. گوگل به صورت هوشمند متوجه می‌شود که افرادی که از واژه‌ای که شما با آن جستجو می‌کنید، استفاده کرده‌اند، در نهایت کدام لینک را بیشتر انتخاب کرده‌اند و نتایج جستجو را اجمالا به همین ترتیب برای شما می‌آورد.

با توجه به عملکرد الگوریتم گوگل، مطالب علمی بسیاری هستند که به دلیل عدم اقبال عمومی یا نداشتن جذابیت ظاهری، در صفحات چندم نیز قابل پیدا کردن نیستند و چه بسیار مطلب بی‌دقت و کم بهایی که به دلیل جذابیت و تمایل عموم به آن، در صدر نتایج گوگل قرار دارند!

با این وجود، همچنان موتور جستجوی گوگل یکی از ابزارهای کاربردی جهت یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش است. اما جالب است بدانید که روش‌هایی برای سرچ حرفه‌ای در گوگل وجود دارد که اکثر افراد از آنها بی خبرند. شما می‌توانید در نوشتار راهنمای سرچ حرفه‌ای در گوگل این روش‌ها را بیاموزید و با سرعت بسیار بیشتری مطالب مورد نیازتان را در گوگل پیدا کنید.

2- موتور جستجوی wolframalpha.com

این موتور جستجو مناسب پیدا کردن اطلاعات آماری و نموداری و ریاضی‌وار از مطالبی است که به دنبال آن می‌گردیم و از این جهت بسیار کارآمد است و ما را به سرعت به مجموعه‌ای از آمارها و نمودارهای مرتبط با موضوع مورد جستجو، متصل می‌کند.

مثلا اگر لفظ Iran را جستجو کنید به سرعت اطلاعات متنوعی از آمارها و نمودارهای مرتبط با ایران در اختیار شما قرار می‌دهد. اگر واژه Iran Iraq war را جستجو کنید، اطلاعات آماری مفصلی از جنگ بین ایران و عراق و تانک‌ها و تجهیزات جنگی استفاده شده در این جنگ و امثال آن را در اختیار شما قرار خواهد داد.

هر موتور جستجو کارکرد مخصوص به خود را دارد.اگر شما برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش خودتان به دنبال اطلاعات آماری و نموداری در سریعترین شکل هستید، این موتور جستجو بسیار مفیدتر از گوگل است.

3- موتور جستجوی BoardReader.com

بسیاری از سؤالات مورد جستجوی ما در صفحات وب به عنوان یک صفحه مستقل موجود نیست خصوصاً وقتی سؤال ما بسیار جزئی باشد ولی بسیاری از اوقات پاسخ به این سؤالات جزئی در فروم‌ها و انجمن‌ها موجود است و بسیاری از فروم‌ها و انجمن‌ها توسط گوگل فهرست بندی نمی‌شود. این موتور جستجو خاصیتش فهرست کردن فروم‌ها و انجمن‌هاست. بنابراین نقش این موتور جستجو را در یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش نباید دست کم بگیرید.

4- موتور جستجوی Sensebot.com

این موتور جستجوی معنایی است. معانی مختلفی که برای یک واژه در وبسایت‌های مختلف گفته شده است به صورت مستند و خلاصه به شما ارائه می‌دهد و از این جهت کار را بسیار سریع می‌کند خصوصاً وقتی دنبال الفاظ مخفف بگردید، بسیار کمک کننده است.

5- موتور جستجوی search.carrot2.org

گاهی یک واژه مربوط به امور متنوعی است که با یکدیگر فرق دارد، مثلا یک واژه علاوه بر اینکه اسم یک رودخانه است، اسم یک شخصیت نیز هست و علاوه بر آن، یک معنای خاص نیز در لغت دارد. گاهی لفظی خاص به حوزه‌های متنوعی مربوط است، مثلاً لفظ مکمل، گاهی مربوط به حوزه مواد نیروزا و گاهی مربوط به افزودنی‌های غذایی برای تقویت آن‌ها و گاهی مربوط به مهارت‌هاست.

گوگل مجموعه این‌ها را می‌آورد و گاهی چون یک مورد بیشتر مورد توجه است، تا چندین صفحه فقط نتایج مربوط به یک حوزه است. همین لفظ “مکمل” در بیشتر نتایج گوگل مربوط به حوزه داروهای نیروزا و مکمل‌های غذایی است.

ویژگی مهم موتور جستجوی کروت، برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش این است که همه این حوزه‌ها را به صورت هوشمند جدا می‌کند و شما می‌توانید از ابتدا تنها نتایج مربوط به یک حوزه را بیاورد و مجموعه نتایج را به صورت بصری در قالب نمودارهای دایره‌ای و غیر آن ارائه دهید.

در سمت چپ حوزه‌های مربوط به لفظ مورد جستجو آمده است و هر کدام را بزنیم در سمت راست، همان دسته از نتایج می‌آید.

همچنین این موتور جستجو تا حدی علمی‌تر است و نتایج را ناظر به منابع علمی می‌آورد و بخش مخصوصی برای جستجو در pubmed که مرتبط با مقالات حوزه علوم پزشکی است، دارد که از این منظر ارزشمند است.

بنابراین به پژوهشگران و دانشجویان توصیه می‌شود که جهت یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش خودشان حتماً از این موتور جستجو نیز استفاده بکنند.

9- موتور جستجوی گردو

این موتور جستجو یک موتور جستجوی پیشرفته ایرانی است که نتایج را از گوگل می‌گیرد و از جمله فوائد آن دسته بندی‌های خوب در نتیجه جستجو و نیز هزینه نیم بهای مصرف ترافیک اینترنت است.

ربات‌های جستجو

گاهی به دنبال جستجو در محتوای داخل شبکه‌های اجتماعی یا پیامرسان‌ها هستیم؛ به عنوان نمونه می‌خواهیم مطلبی را داخل کانال‌های تگلرام جستجو کنیم. اگر بخواهیم صرفا در داخل کانال‌هایی که عضو هستیم، جستجو کنم، چندان دشوار نیست و خود تلگرام این قابلیت را دارد، اما اگر بخواهیم داخل کانال‌های گوناگونی که عضو آن‌ها نیستیم، جستجو کنیم، چه طور؟!

در این زمینه ربات‌هایی مثل ربات کیوی طراحی شده است که شما با جستجویی مختصر در موتورهای جستجو می‌توانید این ربات‌ها را پیدا کنید و کار با آن‌ها را یاد بگیرید.

برخی از پژوهشگران از این ابزار جهت یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش خودشان استفاده‌های مثبتی داشته‌اند.

جستجو در محتوای چند رسانه‌ای

وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی که مخصوص این سنخ محتوا هستند، به طور مجزا قابلیت جستجویی دارند که برای برخی از اهداف به مراتب بهتر از گوگل پاسخ‌گوی نیاز ماست. لذا به عنوان نمونه توصیه می‌شود که حتماً داخل آپارات یا یوتیوب بروید و با عناوین مد نظر در داخل خود این بسترها جستجو کنید و نتایج جستجو را به دقت بررسی کنید.

ب. پیدا کردن متخصصین

ارتباط برقرار کردن با متخصصین حوزه خودتان دو کاربرد عمده و اساسی برای شما دارد:

1. از این متخصصین می‌توان در پیش برد پژوهش بهره برد و حداقل از قدرت مشورتی آن‌ها بهره مند شویم.
2. در امر یافتن منابع پایان نامه و به ویژه پیشینه پژوهش، ضرورت دارد از وجود این کارها مطلع شویم و گرنه چه بسا مشغول کاری شویم که بعد از مدتی ببینیم چند سال قبل از ما گروهی شروع به همان کار کرده‌اند و ما موازی کاری کرده‌ایم و الآن آن‌ها کارشان را ارائه داده‌اند و برنامه‌ها و تلاش‌های چند ساله ما از جنس موازی کاری بوده است!

بسترهای گوناگونی برای ارتباط با این افراد وجود دارد:

• در پایگاه‌های داده مثل نورمگز یا گوگل اسکولار، متخصصین پرونده مخصوص دارند و با مراجعه به بخش مربوطه می‌توان تعداد کارهای ایشان در آن حوزه تخصصی و جزئیات آن را بررسی کرد.
• شبکه‌های اجتماعی مخصوص متخصصین مثل لینکدین یا برخی از شبکه‌های عمومی‌تر که متخصصین نیز در آن فعال هستند، مثل فیس بوک می‌تواند بستری برای پیدا کردن این افراد باشد.
• با توجه به قابلیتی که با امکان جستجو در کانال‌های تلگرام مطرح کردیم، این مسأله تا حدی شدنی است.
• همچنین می‌توانید به جستجوی میدانی اساتید به کمک راهنمایی گرفتن از اساتید دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها اقدام کنید.

ج. کتابخانه‌ها

کتابخانه‌ها از گذشته تا امروز یکی از مراکز اصلی پژوهشگران و دانشجویان جهت یافتن منابع پایان‌ نامه و پیشینه پژوهش بوده‌اند. امروزه تا حد زیادی استفاده از کتابخانه‌ها به بستر دیجیتال منتقل شده است و کمتر پیش می‌آید که لازم باشد به کتابخانه‌های فیزیکی مراجعه کنیم. در مواردی که کتابخانه وب‌سایتی با قابلیت دسترسی عمومی نداشته باشد و از طرفی کتاب مد نظر ما، از نسخ خطی باشد یا نسخه چاپی آن در بازار موجود نباشد، طبیعتا مجبور به مراجعه به کتابخانه هستیم.

در گذشته بر اساس رده بندی کنگره یا دیویی باید به دنبال کتاب در کتابخانه می‌گذشتیم که در زمان ما با توجه به امکان جستجوی کامپیوتری کتاب، دیگر نیازی به مسلط بودن و آگاهی از این دسته‌بندی‌ها نیست.

شایسته است یک متخصص اجمالاً از برترین کتابخانه‌های کشور آگاهی داشته باشد تا در صورت نیاز به آن‌ها مراجعه کند. در اینجا فهرستی از مهمترین کتابخانه‌ها را بیان می‌کنیم:

میانبرهای گام دوم

گاهی برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش در یک موضوع خاص، نیازی به بررسی جامع همه منابع نیست و شناختی اجمالی در این زمینه کفایت می‌کند. همچنین گاهی مسیرهایی وجود دارد که به اصلی‌ترین منابع به صورت سریع‌تری دست پیدا کنیم. در اینجا به برخی از این میانبرهای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه یابی، اشاره می‌کنیم.

میانبر اول: کتاب‌ها یا یادداشت‌های منبع شناسی و همچنین فهرست منابع کتب جامع

• در برخی از رشته‌ها کتبی وجود دارد که به معرفی منابع آن رشته پرداخته است.
• در خاتمه برخی از کتب، مؤلف فهرستی از منابع آن زمینه را به همراه اطلاعاتی در مورد منابع ارائه داده است.

طبیعی است که مراجعه به چنین منابعی، یک میانبر برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش‌های موجود در آن رشته است؛ به عنوان نمونه دو کتاب «کتابخانه معرفتی مربی» و «کتابخانه تربیتی مربی» به معرفی کتب «معرفتی» و «تربیتی» پرداخته است و به سرعت ما را با منابع معرفتی مربیان و همچنین منابع تربیتی مربیان آشنا می‌کند.

به عنوان مثالی دیگر در انتهای کتاب «درآمدی بر هرمنوتیک» آقای احمد واعظی، کتاب شناسی هرمنوتیک انجام شده است و کتب متعدد این حوزه به صورت چکیده معرفی شده است و ویژگی‌هایی از آن‌ها بیان شده است، یا به عنوان مثالی دیگر در انتهای کتاب «روش تحقیق» استاد واسطی، فهرستی از کتب مرتبط به حوزه روش تحقیق و پژوهش معرفی شده است.

همچنین در برخی از رشته‌ها کتب جامعی نوشته شده است که قاعدتا از منابع اصلی آن رشته استفاده کرده است و لذا فهرست منابع این کتب، منبعی مناسب برای آشنایی با کتب اصلی رشته است؛ به عنوان نمونه کتب دکتر مسعود جان‌بزرگی در زمینه نظریه‌های بنیادین و نوین روان درمانگری و مشاوره، را از این جنس کتب می‌توان محسوب کرد.

میانبر دوم: دایرة المعارف‌ها

برای یافتن منابع پایان نامه و پبشینه پژوهش باید حتماً به دایرة المعارف‌های اصلی رشته آن پژوهش مراجعه کنید. چرا که این کتب، ما را با اصلی‌ترین منابع یک حوزه به سرعت آشنا می‌کند. در این زمینه مناسب است با دایرة المعارف‌ها آشنایی مختصری کسب کنیم.

در نوشتار منبع یابی به کمک دایرة المعارف‌ها، انواع دایرة المعارف‌ها را به شما معرفی کرده‌ایم.

میانبر سوم: منبع شناسی اجمالی سیرهای مطالعاتی رشته

گاهی به دنبال منبع شناسی تفصیلی و جزئی در یک موضوع هستیم ولی گاهی چنین نیست و صرفاً در صدد آشنایی اجمالی با منابع یک موضوع هستیم. معمولاً وقتی دانشجوی یک رشته تحصیلی باشیم، منبع شناسی اجمالی به صورت طبیعی در ضمن تحصیل برای انسان حاصل می‌شود ولی گاهی اهل رشته نیستیم ولی به دلایلی نیازمند کسب اطلاعات در آن رشته هستیم.

طبیعتاً در چنین مواردی طی کردن راه‌های میانبر کمک کننده است. یکی از میانبرهای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش، سیرهای مطالعاتی رشته تحصیلی است که گاهی توسط اساتید و همچنین معمولاً توسط دانشکده‌ها و مراکز آموزشی رشته به صورت دوره تحصیلی ارائه می‌شود. آشنایی با این سر فصل‌ها و کتب، به سرعت ما را با فضای کلی رشته و منابع آن آشنا می‌کند.

گام سوم: اعتبار سنجی و اولویت بندی منابع

بعد از یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش، نوبت به اعتبار سنجی می‌رسد. دقت کنید که در مرحله اول، ما نباید به دنبال اعتبار سنجی باشیم بلکه در مقام گردآوری باید سعی کنیم هر اطلاعاتی که احتمال دارد در نتیجه تحقیقمان تأثیر داشته باشد پیگیری کنیم. در این مرحله به دنبال همه منابع حتی منابع غیر موثق هستیم.

اما مرحله بعدی، مرحله داوری است که محقق می‌خواهد قضاوت نهایی را انجام دهد و نتیجه گیری روشنی داشته باشد. در این مرحله فقط باید به ادله و منابع موثق اعتماد کرد و غیر آن ارزشی ندارد.

از این منظر حرکت پژوهشگر در این مرحله شبیه حرکت در میدان مین است، به این بیان که پژوهشگر اگر یک اشتباه کوچک انجام دهد، مثل این است که مینی منفجر شده است و نتیجه پژوهش او ارزش خود را از دست می‌دهد!

رویکرد اول اعتبارسنجی ویژه متخصصین

بعد از اینکه مجموعه منابع پایان نامه را در مقام گردآوری جمع کردیم، حال نوبت استفاده از منابع است و طبیعتا نیازمند اولویت بندی و اعتبار سنجی هستیم. در اعتبار سنجی منابع دو رویکرد وجود دارد. گاهی ما خودمان متخصص رشته هستیم و در اعتبار سنجی منابع صاحب نظر هستیم و چه بسا تک تک گزاره‌های یک کتاب را در جای دیگر به صورت تفصیلی بررسی کرده باشیم. در این حالت، طبیعتا نیازمند یادگیری اعتبار سنجی به صورت مستقل نیستیم بلکه خودمان در این زمینه صاحب نظر هستیم.

رویکرد دوم اعتبارسنجی ویژه غیر متخصصین

اما رویکرد دوم مربوط به غیر متخصصین است. یک غیر متخصص با چه شاخصی می‌تواند به منابع اعتماد کند و به یک اولویت بندی نسبی بین آن‌ها برسد. در واقع غیر متخصص تا حدی رویکرد اعتبار سنجی تقلیدی دارد و باید به آراء و اقوال سایر متخصصین مراجعه کند. باید بررسی کند که خود نویسنده چه شرایطی دارد:

• آیا متخصص است یا خیر؟
• در چه دانشگاهی تحصیل می‌کند؟
• در چه درجه علمی است؟
• سابقه علمی او چیست؟
• نظر دیگر متخصصین در مورد او چیست؟
• چه منابعی مطالب او را تأیید کرده‌اند، به عنوان نمونه چه مجلاتی مقالات او را چاپ کرده‌اند؟
• چه نشرهایی با او کار می‌کنند؟
• چه پروژه‌های علمی را انجام داده است؟

یا در صورتی که خود نویسنده چندان شهرتی ندارد:

• مجله‌ای که اثر او را نشر داده است، در چه درجه‌ای از اعتبار است؟
• به عنوان مثال علمی پژوهشی است یا علمی ترویجی؟
• آیا مقالات این مجله، در پایگاه‌های استنادی بین المللی مثل ISI یا Scopus یا ISC نمایه می‌شود؟
• شاخص تأثیر آن، مثلا IF آن چند است؟

در کل ویژگی منابعی که شایسته ارجاع هستند در عکس نوشته زیر خلاصه شده است:

از متر اولویت بندی منابع استفاده کنید!

با توجه به اهمیت اعتبار سنجی در امر یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش، ما در موسسه پیدا، فرمول «متر اولویت بندی» را طراحی کردیم.

بعد از بررسی ویژگی‌های منابع، باید نقشه راهی برای استفاده از آن‌ها فراهم کرد. در این زمینه راهنمایی اساتید و اجمالی خوانی این منابع کمک کننده است. در نوشتار جامع معماری پژوهش در مورد کیفیت اجمالی خوانی نکاتی عرض خواهیم کرد.

• معمولا هر چه کتب ارتباط مستقیم‌تری با موضوع داشته باشند، اولویت بیشتری دارند.
• کتبی که محتوای آن بیشتر تبیینی است به کتب انتقادی، مقدم هستند و اولویت بیشتری دارند.
• کتب علمی نسبت به کتب بازاری، اولویت بیشتری دارند.
• منابع معتبرتر اولویت بیشتری در ابتدای راه نسبت به منابع با اعتبار کمتر دارند.
• نظام و انسجام مطالب مطرح شده در منبع، سبب اولویت‌دار بودن آن در ابتدای مسیر است.
• خیلی اوقات مقالات نسبت به کتب اولویت‌دارتر هستند، زیرا در مقالات شالوده و چکیده مطلب آمده است و مراجعه به آن‌ها سرعت کار را بالا می‌برد.

البته برخی اوقات به دلایل خاص، ممکن است هر یک از این معیارهای کلی اولویت بندی، جابه‌جا شود و مثلا کتاب به مقاله اولویت داشته باشد.

مجموعه این امور را می‌توان با عنوان «متر اولویت بندی» یاد کرد و برای منابع در جدولی نمره‌دهی کرد تا به جمع بندی کلی نسبت به اولویت‌بندی منابع برسیم. نمونه‌ای از آن را در جدول زیر می‌بینید:

گام چهارم: نکات تکمیلی

بعد از آشنایی با کلیت روش یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش، در صورتی که وارد میدان عمل شویم، خواهیم دید با این تنوع روشی و از سویی تعدد منابع، مدیریت منابع پژوهشی یک مسأله جدی است و طبیعتاً اگر در این زمینه نرم افزارهایی وجود داشته باشند، مفید خواهد بود.

نرم افزار مدیریت منابع داخلی یا خارجی؟

مهمترین نرم افزارهای خارجی مدیریت منابع، نرم افزارهای مندلی و زیترو و سیتاوی و غیر آن است. اما با وجود دو نرم افزار مدیریت پژوهشی، پژوهیار 2 و نیز پژوهش نگار، نیازی به نرم افزارهای خارجی نیست. به علاوه، برای پژوهشگران ایرانی، نرم افزارهای داخلی از چندین منظر، اولویت دارند:

1. نکته اول اینکه در نرم افزار پژوهیار سازگاری بیشتری نسبت به زبان فارسی و عربی و انگلیسی به صورت هم زمان وجود دارد در حالی که نمونه‌های خارج نسبت به زبان عربی و فارسی سازگاری کمتری دارند.
2. نکته دوم اینکه استاندارهای ارجاع و آدرس دهی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی ایرانی نیز در این نرم افزار وجود دارد و این مسأله کار را بسیار سریع می‌کند.
3. نکته سوم اینکه نرم افزار پژوهیار، در بسیاری از مسائل سعی کرده است خوبی‌های نرم افزارهای گوناگون را در خود به صورت یکجا جمع کند و حتی آن‌ها را توسعه دهد، مثل تنوع دهی بالای منابع و ظرفیت‌های خاص ارجاع به منابع فارسی یا اسلامی.
4. نکته چهارم سازگاری این نرم افزار با پایگاه داده ایرانی نورمگز است که جستجو در این پایگاه و منبع دهی در آن را سریع می‌کند.
5. نکته پنجم، امکان وارد کردن اطلاعات کتاب شناسی نرم افزارهای شرکت نور در این نرم افزار با سرعتی بسیار بالا است که بخش زیادی از مشکل زمانبری وارد کردن منابع را کم می‌کند.

فراموش نکنید که هرچقدر در مراحل قبلی، در یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش موفق عمل کرده باشید، اگر نتوانید این منابع را به خوبی مدیریت بکنید، در نهایت نتیجه مطلوبی نخواهید گرفت. به همین دلیل استفاده از این نرم افزارها برای شما کاربرد بسیاری زیادی دارد.

دو کاربرد سرعتی نرم افزارهای مدیریت منابع داخلی

کاربرد 1: در انتهای پژوهش نیازمند وارد کردن فهرست منابع طبق استانداردهای ارجاع دهی خاص مرکز آموزشی یا نشر علمی هستیم. اگر با این نرم افزارها کار کنیم، تمام منابع به صورت هوشمند تنها با زدن یک دکمه، طبق سیستم ارجاع دهی دلخواه، وارد می‌شوند. در حالی که این عملیات در حالت عادی، چه بسا یک یا چند روز وقت ما را بگیرد.

کاربرد 2: گاهی مقاله‌ای را طبق سیستم ارجاع دهی مجله‌ای خاص می‌نویسیم و برای داوری به آن مجله ارسال می‌کنیم. پس از مدتی ممکن است مجله مورد نظر، مقاله ما را رد کند. حال می‌خواهیم مقاله را برای مجله‌ای بفرستیم که معمولا سیستم ارجاع دهی آن با قبلی فرق دارد. در این حالت باید وقت مفصلی بگذاریم تا سیستم ارجاع دهی را با مجله جدید سازگار کنیم! به کمک این نرم افزار، با زدن تنها چند کلیک، در کمتر از 30 ثانیه، می‌توانیم کل نظام ارجاع دهی مقاله را از سبکی به سبک دیگر تغییر دهیم! در حالی که این عملیات در حالت عادی، چه بسا یک یا چند روز از ما زمان می‌گرفت.

اهمیت منبع‌ یابی برای پیشینه نویسی

یکی از مهمترین کارکردهای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش به صورت حرفه‌ای، قوت بخشیدن به پیشینیه نویسی در طرح نامه و فصل اول رساله علمی است و در این بخش باید نسبت کار خودمان را با تک‌تک کارهای دیگر مرتبط با موضوع پژوهش خود، بیان کنیم و دقیقاً شرح دهیم که چه نیازی به پژوهش ما وجود دارد و دقیقاً پژوهش ما چه بار بر زمین مانده‌ای را بر می‌دارد که منابع دیگر، چنین نکرده‌اند.

سخن پایانی

در این نوشتار فرمول 4 مرحله‌ای موسسه پیدا برای یافتن منابع پایان نامه و پیشینه نویسی پژوهش را برای شما به صورت کامل تشریح کردیم.

مطالعه این نوشتار به شما کمک می‌کند تا دچار اشتباهات رایج اکثر افراد در مرحله منبع‌یابی نشوید. اما اگر سرعت و کیفیت طی کردن مرحله یافتن منابع پایان نامه برایتان اهمیت دارد توصیه می‌کنیم از آموزش دوره مجازی دیده بانی استفاده کنید. دوره مجازی دیده بانی به شما کمک می‌کند در وقت ارزشمند خودتان صرفه‌جویی کنید و تنها طی هفت روز، به کمک اجرای گام‌های مشخص، مراحل یافتن منابع پایان نامه و پیشینه پژوهش خودتان را به صورت جامع و حرفه‌ای انجام دهید.